Λιλιπούτειοι διατηρητέοι οικισμοί, ανεπτυγμένοι τουριστικά ψαρόκοσμοι και χωριά με αυστηρούς Κρητικούς που σε κάνουν να νιώθεις ασφάλεια και απειλή την ίδια στιγμή, ζωντανά ή σιωπηλά χωριά, που σου φανερώνονται μετά από διαδρομές σε τοπία αιχμηρά και σκονισμένα.
Είναι ζόρικα λένε, κατά γενική ομολογία τα περισσότερα χωριά του νομού Ηρακλείου, αλλά ταυτόχρονα και αλησμόνητα. Γιατί εκεί, έχει κανείς την ευκαιρία ν’ ανακαλύψει τη γνήσια ομορφιά του τόπου: τους ανθρώπους, τις γεύσεις, τις παραδόσεις του.
Προσηλιακή Αγία Πελαγία
Υπήρξε ένα από τα ήσυχα ψαροχώρια του Ηρακλείου. Απλωμένη ραχάτικα πλάι στην τιρκουάζ της ήρεμη θάλασσα, πλέον η Αγία Πελαγία έχει αναπτυχθεί, αλλά μ’ έναν ευγενικό –ως επί το πλείστον– τρόπο και διατηρώντας το ρυθμό της, κάτι που της επιτρέπει να παραμένει μέχρι και σήμερα ιδιαίτερη και γοητευτική. Σε κερδίζει με συνοπτικές διαδικασίες.
Με την απίστευτη αμεσότητα και εξωστρέφεια των ντόπιων, που όπως θα διαπιστώσεις, θα στη μεταφέρουν. Το καλοκαίρι εδώ οι μέρες άλλοτε κυλούν με ουζάκι κοιτώντας με νοσταλγία τη θάλασσα κι αναπολώντας τα ανέμελα καλοκαίρια που ήσουν μικρός ή περιπάτους στις ήσυχες γειτονιές της, που αποτελούν ούτως ή άλλως πρόκληση για εξερεύνηση.
Το λογοτενικό Κράσι
Το Κράσι δεν διεκδικεί δάφνες στα τουριστικά δρώμενα του νομού, αλλά έχει να διηγηθεί τις δικές του ιστορίες, αφού υπήρξε καταφύγιο του μεγάλου Έλληνα λογοτέχνη Νίκου Καζαντζάκη. «Κρατώντας» ακόμη χαμηλό προφίλ, εκπλήσσει θετικά τον επισκέπτη. Σημείο αναφοράς του χωριού, ο πανάρχαιος πλάτανος, που το καλοκαίρι προσφέρει δροσιά και το χειμώνα κάνει το τοπίο να μοιάζει αλπικό.
Ψάξε να βρεις εκεί κοντά και το λιθόδμητο υδραγωγείο (Μεγάλη Βρύση) με τις προσωπογραφίες των λογοτεχνών που σύχναζαν παλιά εδώ, συντροφεύοντας τον Καζαντζάκη στον αγαπημένο του προορισμό.
Πριν φύγεις μην παραλείψεις να τιμήσεις μία από τις τοπικές ταβέρνες, που προσφέρουν παραδοσιακά φαγητά μαγειρεμένα σε ξυλόφουρνο, καθώς και σπιτικά γλυκά.
Στην Χρονομηχανή της Εθιάς
Σίγουρα η Εθιά δεν είναι ένα από τα πιο διάσημα χωριά του Ηρακλείου, αλλά σίγουρα είναι ένα από τα ομορφότερα. Σπίτια πέτρινα, καλντερίμια χορταριασμένα, αλλά και για ατελείωτες σουλάτσες, παμπάλαιες εκκλησίες και θρύλους, είναι αρκετά για μια νοερή αναδρομή στο παρελθόν. Εδώ, η ζωή συνεχίζεται για λιγοστούς ηλικιωμένους κατοίκους.
Με τη γλυκιά νοσταλγία να περιπλανιέται στα λιθόστρωτα σοκάκια, με εικόνες και μυρωδιές να ξυπνούν συγκινήσεις χωμένες στα πιο απόμερα σημεία του μυαλού σου, μια Kυριακάτικη βόλτα στον οικισμό, σίγουρα θα καταλήξει στο καφενείο του χωριού με τους ντόπιους να σου εξιστορούνται ιστορίες για τον Barbarossa.
Μην παραλείψεις προτού πάρεις το δρόμο για την επιστροφή ν’ απολαύσεις τη θέα ψηλά από τον οικισμό και προς τις γύρω παρυφές.
Μια βυθισμένη πολιτεία στο Σφεντύλι
Με απόφαση του Δημοσίου εδώ δημιουργήθηκε το Φράγμα Αποσελέμη, που πρακτικά συνετέλεσε στη βύθιση του οικισμού κάτω από εκατομμύρια κυβικά νερού.
Κράτα λοιπόν τις αισθήσεις σου σε εγρήγορση και ψάξε με προσοχή τα σοκάκια και τις υποβρύχιες αυλές των σπιτιών του.
Ίσως, εκεί, να αφουγκραστείς τις πελεκημένες πέτρες να σου ψιθυρίζουν τα γεγονότα των καιρών και τα κρυφά μυστικά των αφεντάδων τους, οι οποίοι αν και αποζημιώθηκαν γι’ αυτή τη «βύθιση» άφησαν πίσω τους αιώνες ιστορίας.
Οι γραφικές Αρχάνες
Αποτελεί με διαφορά το πιο γνωστό χωριό του Ηρακλείου, καθώς και το πιο πολυφωτογραφημένο. Στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική του, «διαβάζεις» την ψυχοσύνθεση των ντόπιων και των νεοφερμένων, που αγάπησαν τον τόπο και έμειναν για πάντα εδώ. Μια ένωση γεωγραφική, ιστορική, πολιτισμική, που τελικά έγινε πολύ αρμονική.
Όλη η πολυεθνική κοινότητα είναι εδώ. Αγοράζει τα παλιά σπίτια του οικισμού, τα αναστηλώνει ανελλιπώς, τα μετατρέπει σε ξενώνες κι εστιατόρια, τα κατοικεί. Πίσω από τα «τουριστικά» σημεία των Αρχανών και μακριά από την οχλαγωγία των τουριστών, θα σου αποκαλυφθεί ένα σύγχρονο παράδειγμα σωστής διαχείρισης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
Οι αγέρωχες Τρεις Εκκκλησιές
Αφήνεις πίσω σου τα Αστερούσια Όρη και ξεκινάς την κάθοδο προς το Λιβυκό πέλαγος. Πάνω κοιτάς, κάτω κοιτάς, κατρακύλα και αγριάδα. Ξάφνου, ένα χωριό που γάντζωσε μέσα στα βράχια. Η όποια ταλαιπωρία της διαδρομής, ξεχνιέται αυτομάτως.
Οι Τρεις Εκκλησιές, αποτελούν ένα από τα καλά κρυμμένα μυστικά του νομού. Πιάσε φιλίες με του ντόπιους και ζήτα τους να σε πάνε στις απόκρημνες αμμουδιές της περιοχής!
Το «μπαλκόνι» των Καπετανιανών
Καλά λένε ότι τα ωραιότερα χωριά «ζουν» εκεί ψηλά, σ’ ένα τελείως διαφορετικό σύμπαν. Ένα ταξίδι μέχρι εδώ χρειάζεται τουλάχιστον γερές αναρτήσεις, προκειμένου ν’ ανέβεις τα γυμνά βουνά της περιοχής μέσα από διαδοχικές στροφές.
Το χωριό ίδρυσαν Σφακιανοί επαναστάτες και φυσικά η επωνυμία του χωριού δεν έχει καμία σχέση με τους κλασσικούς καπετάνιους, αλλά τους αγώνες τους κατά των Τούρκων. Έχει το μοναδικό προνόμιο ν’ ατενίζει το μπλε του Λιβυκού από ψηλά και χτισμένο αμφιθεατρικά, έχει, μπορεί να πει κανείς, εκμεταλλευτεί αυτή τη θέα στο έπακρο. Πιο πέτρα δεν έχει.
Εδώ δεν έχει λιμάνια, οπότε οι ντόπιοι βάλθηκαν να χτίσουν αγροτουριστικές μονάδες. Σ’ αυτές, θα γνωρίσεις την Ηρακλειώτικη αντίληψη αυτοπροσώπως. Αν έχεις και «γερές σόλες» ανέβα μέχρι τον Κόφινα (την ιερή κορυφή των Μινωιτών) ή έλα πάλι πίσω τον Σεπτέμβρη για το μεγάλο πανηγύρι του Τιμίου Σταυρού που γίνεται εκεί.
Δημιουργικό Χουδέτσι
Ίσως αποτελεί ένα από τα μέρη που διαμόρφωσαν τη σύγχρονη προσωπικότητα του Ηρακλείου. Το νιώθεις αμέσως μόλις περάσεις την είσοδο του χωριού, μια περιρρέουσα δημιουργική ατμόσφαιρα που σε βάζει αμέσως στο κλίμα. Ακούς μουσικές της Κρήτης, της Μεσογείου, της Ανατολής.
Ίσως συναντήσεις την επιβλητική μορφή του Ross Daly, του πρωταγωνιστή της πολυπολιτισμικής γιορτής του Houdetsi Festival, που διοργανώνεται τα τελευταία χρόνια και με το μουσικό του εργαστήρι (Μουσικό Εργαστήρι Λαβύρινθος) έχει συγκεντρώσει ένα σωρό δημιουργικές προσωπικότητες απ’ όλο τον κόσμο στο μικρό αυτό χωριουδάκι των Αρχανών.
Το Χουδέτσι επίσης διαθέτει γραφικά στενά που προσφέρονται για περπάτημα και εξερεύνηση, καθώς και μερικές ωραίες επιλογές για φαγητό.
Το Τοσκανικό τοπίο του Φόδελε
Εδώ η ιστορία και η φύση συναντήθηκαν και συνέθεσαν ένα ξεχωριστό σκηνικό με πορτοκαλαιώνες. Το Φόδελε όμως, είναι λιγότερο γνωστό για τα ζουμερά πορτοκάλια που παράγει και περισσότερο σαν τον τόπο καταγωγής του μεγάλου προδρόμου της μοντέρνας τέχνης και σπουδαιότερο εκπρόσωπο της Κρητικής Σχολής Αγιογραφίας, Δομήνικο Θεοτοκόπουλο (ElGreco).
Κάνε μια βόλτα στο Μουσείο της περιοχής και μην παραλείψεις να κάνεις μια στάση στον βυζαντινό ναό της Παναγίας (Εισόδια της Θεοτόκου Φόδελε), η οποία χτίστηκε τον 11ο αιώνα μ.Χ. και θεωρείται ότι ενέπνευσε τον μεγάλο ζωγράφο ν’ ασχοληθεί με την τέχνη της αγιογραφίας.
Τα ανέμελα Μάταλα
Φυσικά και είναι από τα πολυδιαφημισμένα χωριά του Ηρακλείου. Το μικρό παλιό ψαροχώρι και αρχαίο επίνειο της Γόρτυνας (κατά τη ρωμαϊκή περίοδο), πλέον συνιστά έναν από τους δημοφιλέστερους προορισμούς της Κρήτης.
Όσοι έχουν περάσει από τα Μάταλα, λένε καταρχήν, για την όμορφη παραλία τους και τις παρακείμενες σπηλιές στους χρυσούς βράχους – που σε αρχαίες εποχές υπήρξαν τάφοι, αλλά και κατοικίες των απανταχού χίπις του ‘60 και του ’70.
Λίγοι βέβαια ξέρουν ότι η μαγεία τους, αποκαλύπτεται αργά το απόγευμα, όταν εδώ θα δύσει ένα από τα πιο ειδυλλιακά ηλιοβασιλέματα της χώρας μας.
