Η Κύπρος έχει μπει για τα καλά στον παγκόσμιο τουριστικό χάρτη, φιλοξενώντας μερικά από τα σπουδαιότερα αξιοθέατα που επιβεβαιώνουν την τεράστια πολιτισμική σημασία του τόπου. Χιλιάδες επισκέπτες από όλα τα μέρη του πλανήτη, ταξιδεύουν στο νησί της Αφροδίτης για να απολαύσουν τα μοναδικής ομορφιάς πομπώδη μνημεία που ανήκουν στον κόσμο ολόκληρο ως διαχρονική παρακαταθήκη για επιτεύγματα της ανθρωπότητας τους προηγούμενους αιώνες. Όλα τα μνημεία της Unesco στην Κύπρο, ολόκληροι αρχαιολογικοί χώροι, εκκλησίες, πατροπαράδοτες χειροτεχνίες και πάρκα που αναδεικνύουν τη γεωμορφολογία της περιοχής, υπάγονται στους καταλόγους της ως στοιχεία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, υλικής και άυλης. Εντυπωσιακή πρωτοτυπία του νησιού, η σημερινή Κάτω Πάφος που έχει συμπεριληφθεί ολόκληρη στην Unesco από το 1980.
Το Terrabook σου παρέχει έναν οδηγό με όλα τα μνημεία της Unesco στην Κύπρο που πρέπει να δεις και να ξέρεις, όταν επισκεφτείς τη μεγαλόνησο.
Νεολιθικός συνοικισμός Χοιροκοιτίας
Ο νεολιθικός συνοικισμός Χοιροκοιτίας είναι από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Κύπρου και βρίσκεται στην επαρχία Λάρνακας, στη δυτική όχθη του Μαρωνίου ποταμού και κοντά στο σημερινό ομώνυμο χωριό.Αποτελώντας ένα από τα εντυπωσιακότερα δείγματα πρώιμης μόνιμης εγκατάστασης πληθυσμών στη Μεγαλόνησο, θεωρείται ο καλύτερα διατηρημένος προϊστορικός οικισμός και χρονολογείται στη μεταγενέστερη φάση της ακεραμικής νεολιθικής περιόδου (7.000 π.X.).
Ο νεολιθικός συνοικισμός Χοιροκοιτίας, που έχει ενταχθεί από το 1998 στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco, πρωτοκατοικήθηκε όταν άποικοι από το γειτονικό ηπειρωτικό χώροεγκαταστάθηκαν στο νησί της Κύπρου που φαινόταν ακατοίκητο. Οι άποικοι γρήγορα έχασαν κάθε επαφή με την ηπειρωτική χώρα και ως αποτέλεσμα της απομόνωσής τους, ανέπτυξαν έναν πρωτότυπο πολιτισμό, τον προκεραμικό νεολιθικό πολιτισμό της Κύπρου.Σε μια προσπάθεια να γίνει καλύτερα κατανοητός ο χώρος από τον επισκέπτη, το Τμήμα Αρχαιοτήτων δημιούργησε πέντε κυκλικά κτίσματα και τμήμα του οχυρωματικού περιβόλου με την είσοδό του, ακολουθώντας πιστά το νεολιθικό τρόπο, με τις ίδιες μεθόδους και υλικά, ενώ στο εσωτερικό των κτισμάτων τοποθετήθηκαν αυθεντικά νεολιθικά αντικείμενα.
Παλαίπαφος
Η Παλαίπαφος ήταν η αρχαία πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας και βρισκόταν στο σημερινό οικισμό Κούκλια, σε απόσταση 25 περίπου χιλιομέτρων ανατολικά από την Πάφο.Ο αρχαιολογικός χώρος, που από το Σεπτέμβριο του 1980 έχει ενταχθεί στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco, ήταν η έδρα του ομώνυμου βασιλείου της αρχαίας Κύπρου, που ξεκινούσε από τον Ακάμα και έφτανε μέχρι το Πισσούρι, μέχρι τον 4ο αιώνα π.Χ. Στη συνέχεια, περιήλθε στους Πτολεμαίους της Αιγύπτου και το διοικητικό της κέντρο μεταφέρθηκε στη θέση που συναντάται σήμερα η σύγχρονη πόλη της Πάφου. Την πιο χαρακτηριστική εικόνα του σημερινού αρχαιολογικού χώρου συνέθεσε η γόνιμη Ρωμαϊκή περίοδος με το ιερό της Αφροδίτης να γίνεται το κέντρο για θρησκευτικά ζητήματα, ενώ παράλληλα κατείχε τον έλεγχο της κοπής χάλκινων νομισμάτων σ’ ολόκληρο το νησί. Εδώ ο επισκέπτης μπορεί να δει τον Ιερό Ναό Αφροδίτης, πολύχρωμα ψηφιδωτά που διηγούνται ιστορίες χιλετιών, νεκροπόλεις, όπως ο βασιλικός τάφος της Ύστερης Κλασσικής περιόδου, και προϊστορικές οχυρώσεις (ο Λόφος του Μάρκελλουμε την βορειοδυτική πύλη της Παλαιπάφου). Στο χώρο συναντώνται επίσης τα ερείπια κτισμάτων Αρχαϊκής και Κλασσικής περιόδου, η οικία της Λήδας, η οικία με περιστύλιο στην τοποθεσία Ευρετή-Αρκάλου, η Μεσαιωνική Αγρέπαυλη, το ανάκτορο στη θέση Χατζή Απτουλάχ (έδρα του τότε βασιλιά της Παλαιπάφου), η εκκλησία της Παναγίας Καθολικής Κουκλιών, ο αρχαίος ζαχαρόμυλος των Λουζινιανών στην παράκτια πεδιάδα, και το ελαιοτριβείο (στην περιοχή Στυλλάρκα). Πιο πέρα, η εξερεύνηση τελειώνει στο Αρχαιολογικό Μουσείο Παλαιπάφου, ένα επίσης πολύ σημαντικό μουσείο, που στεγάζει σπάνια ευρήματα της περιοχής.
Αρχαιολογικό Πάρκο Κάτω Πάφου
Το Αρχαιολογικό Πάρκο Κάτω Πάφου αποτελεί τον απόλυτο προορισμό για τους αρχαιολάτρεις και βρίσκεται στο λιμάνι της πόλης, πολύ κοντά στο Κάστρο Πάφου και στην καρδιά της τουριστικής περιοχής.Μια τεράστια έκταση μέσα στην οποία υπάρχουν πάμπολλα αξιοθέατα πολιτισμού και μνημεία από την προϊστορική εποχή έως και το Μεσαίωνα (αν και τα περισσότερα χρονολογούνται από τη ρωμαϊκή περίοδο), το Αρχαιολογικό Πάρκο Κάτω Πάφου συμπεριλήφθηκεολόκληρο στον κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco από το 1980, αποτελώντας στο διηνεκές του χρόνου ζωντανό κομμάτι της ιστορίας της μεγαλονήσου. Η τεράστια έκταση του πάρκου, το οποίο απαιτεί αρκετή όρεξη για περπάτημα για να το δει κανείς εξολοκλήρου (εν μέρει είναι προσβάσιμο και σε ΑμΕΑ), περιλαμβάνει κέντρο επισκεπτών, τα περίφημα ψηφιδωτά της Πάφου στις ρωμαϊκές επαύλεις Οικία του Διονύσου, Οικία του Θησέα, Οικία του Ορφέα και Οικία του Αιώνα, αλλά και τηνΑγορά, το Ασκληπιείο Πάφου, το Αρχαίο Ωδείο Πάφου, το Φρούριο των Σαράντα Κολώνων, τα Τείχη, το Φάρο, τον Τούμπαλλο και τους εμβληματικούς Τάφους των Βασιλέων. Δίπλα σχεδόν από το πάρκο συναντώνται και τα ερείπια της Βασιλικής Παναγίας Λιμενιώτισσας, τα οποία υπάγονται και αυτά στο χώρο.
Αγορά
Η Αγορά βρίσκεται μέσα στον απέραντο χώρο του Αρχαιολογικού Πάρκου Κάτω Πάφου, μπροστά από το Αρχαίο Ωδείο Πάφου και το φάρο, και είναι ένα από τα πολλά μνημεία που μπορεί να δει στο χώρο ο επισκέπτης.Έχοντας τη μορφή τετράγωνης εσωτερικής αυλής, διαστάσεων 95 x 95 μέτρων με προστώο από κίονες, η Αγορά χρονολογείται από τα μέσα του 2ου αιώνα μ.Χ. και ήταν η κεντρική πλατεία της πόλης που περίκλειαν στοές με κίονες φαιού γρανίτη και μαρμάρινα κιονόκρανα κορινθιακού ρυθμού αλλά χωρίς ραβδώσεις.
Ασκληπιείο Πάφου
Το Ασκληπιείο Πάφου μέσα στο Αρχαιολογικό Πάρκο Κάτω Πάφου, ήτανένα Ιερό αφιερωμένο στο θεό της ιατρικής Ασκληπιό που την περίοδο που χτίστηκε βρισκόταν στο κέντρο της πόλης. Ήταν ένα μεγάλο κτιριακό συγκρότημα με πολλά ευρύχωρα δωμάτια και τετράγωνη εσωτερική αυλή, ενώ χρησίμευε επίσης και ως κέντρο ευεξίας, οίκος ευγηρίας και φροντίδας ατόμων με ειδικές ανάγκες.
Αρχαίο Ωδείο Πάφου
Το Αρχαίο Ωδείο Πάφου είναι ένα από τα αξιοθέατα πολιτισμού μέσα στο τεράστιο Αρχαιολογικό Πάρκο Κάτω Πάφου και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα μνημεία του χώρου. Την περίοδο που χτίστηκε, βρισκόταν στο κέντρο της πόλης και συγκεκριμένα στα βόρειά της και αποτελούσε τμήμα του συγκροτήματος των κτιρίων της Αγοράς. Η χρονολογία κατασκευής του ανάγεται στην ελληνιστική εποχή, αλλά τη σημερινή του μορφή απέκτησε το 2ο αιώνα μ.Χ. κατά την περίοδο της ρωμαϊκής κυριαρχίας. Χτισμένο αποκλειστικά από καλά λαξευμένα κομμάτια ασβεστόλιθου, το σχήμα του είναι ημικυκλικό και στηρίζεται σε αναλληματικό τοίχο, ενώ αποτελείται από το κοίλον, την ορχήστρα, τις δύο πλάγιες παρόδους και τη σκηνή με διάμετρο 11 μέτρων, από την οποία σώζεται μέρος του προσκηνίου και το λιθόστρωτο δάπεδο.
Βασιλική Παναγίας Λιμενιώτισσας
Το αρχαιολογικό αυτό μνημείο εντοπίζεται στην καρδιά της τουριστικής περιοχής της Κάτω Πάφου και δίπλα από το ομώνυμο Κάστρο. Αν και ζει κάτω από τη σκιά των περίφημων ευρημάτων του γειτονικού Αρχαιολογικού Χώρου Κάτω Πάφου, δεν παύει να θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα δείγματα αρχιτεκτονικής των παλαιοχριστιανικών χρόνων. Η Βασιλική Παναγίας Λιμενιώτισσας χτίστηκε στις αρχές του 5ου αιώνα, κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο, όταν η Κύπρος ήταν κομμάτι της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Αρχικά ο ναός περιελάμβανε τρία κλίτη με δύο σειρές από μαρμάρινους κίονες, μια αψίδα και νάρθηκα. Τα δάπεδα και οι τοίχοι ήταν διακοσμημένοι με πολύχρωμα ψηφιδωτά σε γεωμετρικά σχήματα.Κατά τη διάρκεια των αραβικών επιδρομών του 7ου αιώνα και συγκεκριμένα το 653 μ.Χ., η εκκλησία καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς. Τότε, οι Άραβες χρησιμοποίησαν το κτίριο για τη φρουρά τους, για εργαστήρια, στάβλους και χώρους διαμονής για το στράτευμα. Στο νάρθηκα της εκκλησίας, έχτισαν ένα πύργο που χρησίμευε ως παρατηρητήριο, φάρος ή μιναρές.Σήμερα, ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει τα πολύχρωμα ψηφιδωτά και μερικές κολόνες που έχουν αναστηλωθεί, ενώ οι προσπάθειες του δήμου Πάφου για ανάδειξη και του χώρου αυτού με τοποθέτηση ενημερωτικών πινακίδων και φωτισμό του μνημείου, έχουν αποδώσει καρπούς και έτσι, πολλοί ξένοι και Κύπριοι τουρίστες έρχονται να θαυμάσουν το πολύπαθο αυτό μνημείο.
Τάφοι των Βασιλέων
Μια τεράστια έκταση 1,2 περίπου τετραγωνικών χιλιομέτρων που εντάσσεται στο Αρχαιολογικό Πάρκο Κάτω Πάφου, στα δυτικά της πόλης και λίγο πιο πάνω από την παραλία Φάρου, οιΤάφοι των Βασιλέων συμπεριλαμβάνονται στον κατάλογο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της Unesco, αποτελώντας τον απόλυτο αρχαιολογικό προορισμό. Πρόκειται για μια αρχαία νεκρόπολη πλουσίων, ευγενών και της τοπικής αριστοκρατίας από την Ελληνιστική μέχρι και τη Ρωμαϊκή εποχή (4ος αιώνας π.Χ.-2ος αιώνας μ.Χ.). Οι εντυπωσιακοί υπόγειοι τάφοι που ξεπερνούν τους 100 σε αριθμό, είναι σκαλισμένοι σε συμπαγείς βράχους και διασκορπισμένοι στην απέραντη αυτή έκταση, ενώ θεωρούνται μοναδικοί σε ολόκληρη την Κύπρο. Το όνομά τους οφείλεται στη μνημειακή τους όψη και στη μεγαλοπρέπεια της αρχιτεκτονικής τους περισσότερο και όχι στο γεγονός ότι χρησιμοποιήθηκαν αποκλειστικά για την ταφή βασιλιάδων.
Φρούριο των Σαράντα Κολώνων
Ένα βυζαντινό οικοδόμημα που πήρε το όνομά του από τον μεγάλο αριθμό γρανιτένιων κολόνων που σώζονται εκεί και ίσως κάποτε αποτελούσαν μέρος της αρχαίας αγοράς, το Φρούριο των Σαράντα Κολόνων ήταν ένα σπουδαίο οχυρό από το οποίο σήμερα είναι ορατά τα θεμέλια και κάποιες καμάρες. Τα εναπομείναντα αυτά στοιχεία καταδεικνύουν παρόλα αυτά, το μέγεθος του κτίσματος και ο επισκέπτης μπορεί να φανταστεί τις διαστάσεις του και τη δομή του.Το κάστρο οικοδομήθηκε σε μια υπερυψωμένη έκταση κοντά στην ακτογραμμή τον 7ο αιώνα μ.Χ. για την προστασία της πόλης από τις αραβικές επιδρομές και συνδεόταν με το λιμάνι με ένα στενό δρόμο. Αργότερα, το 1191 καταλήφθηκε από το Ριχάρδο το Λεοντόκαρδο και πέρασε στην κατοχή των Σταυροφόρων. Στη συνέχεια, στις αρχές του 13ου αιώνα, ανακαινίστηκε από τους Λουζινιανούς και σήμερα είναι ορατά τα ερείπια εκείνης της περιόδου.
Ψηφιδωτά της Πάφου
Τα ψηφιδωτάτης Πάφου βρίσκονται επίσης μέσα στον απέραντο χώρο του Αρχαιολογικού Πάρκου Κάτω Πάφου και συμπεριλαμβάνονται από το 1980 στον κατάλογο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco. Μέχρι την τυχαία ανακάλυψή τους το 1961 από έναν γεωργό, βρίσκονταν κάτω από τη γη για πάνω από 1.600 χρόνια, κάτι που εξηγεί την άριστη σχεδόν κατάσταση στην οποία διατηρήθηκαν μέσα στους αιώνες και μάλιστα, οι ανασκαφές συνεχίζονται ακόμα, καθώς υπάρχουν και άλλα σημεία που δεν έχουν έρθει στο φως. Πρόκειται για πατώματα που κοσμούσαν επαύλεις και πολυτελείς κατοικίες ευγενών, διοικητικών και πολιτικών αξιωματούχων που χρονολογούνται από τον 3ο μέχρι τον 5ο αιώνα μ.Χ.Τα μοναδικά αυτά κομψοτεχνήματα είναι φτιαγμένα με μικρούς κύβους από μάρμαρο, μικρές πέτρες και γυαλί, συνθέτοντας εκπληκτικές δημιουργίες με ζωντανά και ζωηρά χρώματα και αναπαριστούν σκηνές από την ελληνική μυθολογία, θεούς, ημίθεους και ζώα. Η Οικία του Διονύσου, η Οικία του Θησέα, η Οικία του Ορφέα και η Οικία του Αιώνα, που πήραν τα ονόματά τους από τους αρχαιολόγους λόγω των μωσαϊκών που είναι αφιερωμένα σε αυτές τις κατοικίες, εντυπωσιάζουν και τον πλέον απαιτητικό αρχαιολάτρη.
Λευκαρίτικο κέντημα
Ίσως ό,τι καλύτερο έχει να επιδείξει η κεντητική παράδοση στη Μεγαλόνησο, το λευκαρίτικο κέντημα έχει αποκτήσει παγκόσμια φήμη τα τελευταία 100 χρόνια, έχοντας μάλιστα αναγκάσει τους γλωσσολόγους να βάλουν τη λέξη «λευκαρίτικο» στα ελληνικά λεξικά. Ως μορφή τέχνης ξεκίνησεπερίπου το 1200-1571, εποχή που η Ενετοκρατία έφερε στα Πάνω Λεύκαρα και στα Κάτω Λεύκαρα βενετσιάνες κυρίες οι οποίες περνούσαν εκεί τα καλοκαίρια τους, κεντώντας και μεταδίδοντας στις ντόπιες την τεχνική της δαντέλας. Μάλιστα, ήταν τόσο διαδεδομένη η φήμη της περιοχήςτο 1481, ώστε ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι ανηφόρισε εδώ για να διαλέξει τραπεζομάντιλο για την Αγία Τράπεζα του καθεδρικού ναού στο Μιλάνο.Ο Ντα Βίντσι είχε παραγγείλει τον «ποταμό», ένα σχέδιο σε ένα μεγάλο και μακρύ τραπεζομάντιλο, γι’ αυτό και φέρει την ονομασία «σχέδιο Ντα Βίντσι».(Το 1986, τη μέρα της καθαγίασης του Καθεδρικού, η κοινότητα των Λευκάρων δώρισε νέο κεντημένο τραπεζομάντιλο στη μνήμη και διαιώνιση της τότε παράδοσης.)
Το 2009 το λευκαρίτικο κέντημα συμπεριλήφθηκε στον παγκόσμιο Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco με τα κριτήρια πρώτον, ότι αποτελεί παράδοση που περνά από γενιά σε γενιά εδώ και αιώνες και αντανακλά αισθητικές και κοινωνικοοικονομικές αξίες, παρέχοντας στις γυναίκες των δυο οικισμών την αίσθηση της συνέχειας και της ταυτότητας και δεύτερον, επειδή η εγγραφή του στοιχείου στον κατάλογο συμβάλλει στην ευαισθητοποίηση για τη σημασία των παραδοσιακών χειροποίητων τεχνικών και αναδεικνύει την επιτυχή ενσωμάτωση διαφορετικών πολιτιστικών επιρροών στο λευκαρίτικο κέντημα.
Τσιαττιστά
Τα Τσιαττιστά, ένα από τα πιο ζωντανά κομμάτια της κυπριακής λαϊκής παράδοσης, αποτελούν αυτοσχέδια ποιητικά δημιουργήματα στιγμιαίας έμπνευσης, με ως επί το πλείστον διαγωνιστικό χαρακτήρα. Ονομάζονται τσιαττιστά επειδή ο δημιουργός «τσιαττίζει», δηλαδή συνταιριάζει στίχους με ενιαίο νόημα και περιεχόμενο σε έμμετρο δεκαπεντασύλλαβο. Τα τσιαττιστά έχουν συμπεριληφθεί στον παγκόσμιο Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco από το 2011 με κριτήριο α) ότι αποτελούν προφορική παράδοση που αναδεικνύει την ευγενή άμιλλα στα πλαίσια του αυτοσχεδιασμού, παρέχοντας στην κυπριακή κοινότητα ένα αίσθημα κοινής ταυτότητας και συνέχειας και β) συμβάλλουν στην ευαισθητοποίηση για τη σημασία παρόμοιων προφορικών παραδόσεων σε όλο τον κόσμο, προωθώντας συγχρόνως και το διαπολιτισμικό διάλογο.
Γεωπάρκο Τροόδους
Το Γεωπάρκο Τροόδους βρίσκεται στο κεντρικό τμήμα της Κύπρου και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα φύσης και πολιτισμού, αλλά και το μεγαλύτερο βιότοπο στη μεγαλόνησο. Το 2015 συμπεριλήφθηκε στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων της Unesco, ως ένα τεράστιο θεματικό πάρκο που αναδεικνύει την πλούσια γεωλογική και μορφολογική ιστορία του τόπου, τη χλωρίδα και την πανίδα του, διαμορφώνοντας ταυτόχρονα μια ενιαία αρχιτεκτονική, πολιτισμική κληρονομιά και ταυτότητα των ανθρώπων που έζησαν στις πιο ψηλές γωνιές της Κύπρου.
Οι εκκλησίες της Unesco στην Κύπρο
Οι εκκλησίες της Unesco στην Κύπρο έχουν εγγραφεί στον κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς με τίτλο «Τοιχογραφημένοι ναοί στην περιοχή του όρους Τρόοδος» από το 1985, με τελευταία εγγραφή το 2001. Κριτήρια της ένταξης στο κατάλογο με τα πιο σημαντικά αξιοθέατα στον κόσμο είναι α) ότι αποτελούν μαρτυρία του βυζαντινού πολιτισμού στο νησί της Κύπρου, β) ότι είναι οικοδομήματα εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής της υπαίθρου που διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση και γ) ότι η τέχνη των ναώνεμπεριέχει στοιχεία που επιβεβαιώνουν τη σχέση Ανατολικής και Δυτικής Χριστιανικής τέχνης.
1.Παναγία της Ποδίθου
Η Παναγία της Ποδίθου βρίσκεται στη Γαλάτα της επαρχίας Λευκωσίας.
2.Άγιος Ιωάννης ο Λαμπαδιστής
O Άγιος Ιωάννης ο Λαμπαδιστής βρίσκεται στο χωριό Καλοπαναγιώτης της επαρχαίς Λευκωσίας και αποτελεί το κόσμημα της κοινότητας.
3.Άγιος Νικόλαος της Στέγης
Ο Άγιος Νικόλαος της Στέγης βρίσκεται 2,5 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Κακοπετριάς της επαρχίας Λευκωσίας.
4.Τίμιος Σταυρός του Αγιασμάτι
Ο Τίμιος Σταυρός του Αγιασμάτι συναντάται σε απόσταση περίπου 5 περίπου χιλιομέτρων βορειοανατολικά από το χωριό Πλατανιστάσα της επαρχίας Λευκωσίας.
5. Μεταμόρφωση του Σωτήρα Παλαιχωρίου Ορεινής
Η Μεταμόρφωση του Σωτήρα Παλαιχωρίου Ορεινής βρίσκεται περίπου 40 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Λευκωσίας, και είναι η τελευταία που συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco (2001).
-
Tίμιος Σταυρός Πελενδρίου
Ο Τίμιος Σταυρός Πελενδρίου βρίσκεται στο νότιο άκρο του ομώνυμου χωριού.
-
Αρχάγγελος Μιχαήλ Πεδουλά
Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ Πεδουλά συναντάται σε κεντρικό σημείο του Πεδουλά στην επαρχία Λευκωσίας, απέναντι ακριβώς από το Βυζαντινό Μουσείο Πεδουλά.
8. Παναγία της Ασίνου
Η Παναγία της Ασίνου συναντάται σε απόσταση περίπου 4 περίπου χιλιομέτρων νοτιοδυτικά από το χωριό Νικητάρι στην επαρχία Λευκωσίας.
9. Παναγία του Άρακα
Η Παναγία του Άρακα βρίσκεται κοντά στο Σαράντι της επαρχίας Λευκωσίας και σε απόσταση 4 περίπου χιλιομέτρων νοτιοδυτικά από το χωριό Λαγουδερά.
-
Παναγία του Μουτουλλά
Η Παναγία του Μουτουλλά βρίσκεται στις νότιες παρυφές του ορεινού ομώνυμου χωριού στην επαρχία Λευκωσίας. Αποτελεί το μοναδικό χρονολογημένο μνημείο του 13ου αιώνα και ίσως την αρχαιότερη εκκλησία στη μεγαλόνησο.
