Έλληνες, Τούρκοι, Βούλγαροι, αλλά και Γάλλοι και Ρώσοι, άφησαν το στίγμα τους στην αρχιτεκτονική της ακριτικής Αλεξανδρούπολης, που από την ίδρυσή της έως σήμερα αποτελεί σταυροδρόμι και σημείο συνάντησης λαών και πολιτισμών. Τα αρχιτεκτονικά στολίδια της πόλης, κτήρια που άφησαν το στίγμα τους, όχι μόνο στην εικόνα της αλλά και στην πολύπαθη ιστορία της πολλές φορές, αποτελούν σήμερα αξιοθέατα που ο επισκέπτης απολαμβάνει με μια βόλτα στους δρόμους.
Τα περισσότερα από τα αρχιτεκτονικά μνημεία της Αλεξανδρούπολης είναι κατασκευές των αρχών του 20ού αιώνα, όμως υπάρχουν και εντυπωσιακά κτήρια που ανάγονται στο δεύτερο μισό του 19ου, όταν και ιδρύθηκε η πόλη για να αποτελέσει κόμβο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι Τούρκοι επιστράτευσαν Γάλλους και Ρώσους ειδικούς για να χτίσουν κυρίως λειτουργικές εγκαταστάσεις στο λιμάνι της πόλης, που ήταν ανέκαθεν το σημείο εκκίνησης των δραστηριοτήτων που της έδωσαν πνοή.
Φάρος της Αλεξανδρούπολης
Είναι το σήμα κατατεθέν, το ναυτικό σύμβολο της πόλης, που κατασκευάστηκε από την Γαλλική Εταιρεία Φάρων και Φανών της Μεσογείου. Εγκαινιάστηκε την 1η Ιουνίου 1880 και από τότε λειτουργεί χωρίς διακοπή. Έχει ύψος 18 μέτρα και για να φτάσει κανείς στον θάλαμο του φανού, στην κορυφή του, χρειάζεται να ανέβει τα 98 σκαλοπάτια με τα έξι πλατύσκαλα, όσα και τα παράθυρα που έχει για να φωτίζεται το εσωτερικό του. Βρίσκεται δυτικά του λιμανιού και χτίστηκε πάνω σε κυλινδρικό βάθρο – το συνολικό του ύψος από την επιφάνεια της θάλασσας είναι 27 μέτρα, κάτι που δίνει στην φωτεινή του δέσμη την δυνατότητα να είναι ορατή από απόσταση 24 ναυτικών μιλίων (περίπου 44 χιλιόμετρα). Αρχικά λειτουργούσε με ασετιλίνη και στην συνέχεια με πετρέλαιο πυρακτώσεως. Το 1974 ο φάρος της Αλεξανδρούπολης συνδέθηκε και λειτουργεί με ηλεκτρικό ρεύμα, ενώ το 2002 εφοδιάστηκε με ηλεκτρολογικό εξοπλισμό τελευταίας τεχνολογίας.
Ζαρίφειος Παιδαγωγική Ακαδημία
Είναι το νεοκλασικό κτήριο που βρίσκεται στο πάρκο Εθνικής Ανεξαρτησίας, στην Αλεξανδρούπολη. Κατασκευάστηκε το 1923 και αμέσως λειτούργησε ως Διδασκαλείο, ενώ αργότερα έγινε η Παιδαγωγική Ακαδημία της Θράκης. Οφείλει το όνομά της στον Αλεξανδρουπολίτη ευεργέτη και πολιτικό Γεώργιο Ζαρίφη που συνέχισε να την ευεργετεί με υλικοτεχνική υποδομή και χρήματα μέχρι το 1968, όταν καταργήθηκαν οι ακαδημίες στο ελληνικό κράτος. Σήμερα το κτήριο στεγάζει τα πρότυπα δημοτικά σχολεία της πόλης. Είναι τριώροφο κτήριο με το ισόγειο να είναι κατά το 1/3 βυθισμένο στο έδαφος και να λειτουργεί ως ημιυπόγειο. Χαρακτηρίστηκε ιστορικά διατηρητέο μνημείο του ελληνικού κράτους το 1979. Ο δρόμος που περνάει μπροστά από την Ακαδημία φέρει επίσης το όνομα του ευεργέτη, ενώ η μαρμάρινη προτομή του, φιλοτεχνημένη από τον Περαντινό, βρίσκεται στον κήπο.
Λεονταρίδειος Σχολή
Βρίσκεται στην πλατεία Μητροπόλεως, αριστερά από τον Άγιο Νικόλαο, τον μητροπολιτικό ναό της Αλεξανδρούπολης. Ξεκίνησε να κατασκευάζεται το 1907 και ολοκληρώθηκε το 1909 στο χώρο που παραχωρήθηκε από τον Τούρκο Μπέη Χατζησαφέτ στην Ελληνική Κοινότητα. Χτίστηκε με δωρεά του γεννημένου το 1865 στη Μαρώνεια ευεργέτη Αντώνη Λεονταρίδη ή Αντωνάκη Εφέντη, από τον οποίο πήρε το όνομά της. Αρχικά, έφερε στη μετώπη της ιταλικά αγάλματα που παρίσταναν τις εννέα μούσες. Σήμερα τα αγάλματα αυτά βρίσκονται στην είσοδο του κτιρίου που πλέον λειτουργεί ως Εκκλησιαστικό Μουσείο. Η Λεονταρίδειος Σχολή επισκευάστηκε και αναπαλαιώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’80 προκειμένου να φιλοξενήσει τα περισσότερα από 400 ιερά κειμήλια του Εκκλησιαστικού Μουσείου.
Αποθήκες του Λιμανιού
Είναι κτίσματα του 1870 και κατασκευάστηκαν από την Εταιρία Ανατολικών Σιδηροδρόμων, την εποχή που κατασκευαζόταν το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης και χτιζόταν γύρω από αυτό η καινούρια πόλη. Ο σιδηρόδρομος έφερε εμπορική κίνηση στο μικρό έως τότε λιμάνι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και οι Αποθήκες του Λιμανιού έδωσαν λύση στις μεταφορές εμπορευμάτων, που τότε γινόντουσαν μέσω του τρένου. Αρχικά κατασκευάστηκαν εννιά αποθήκες, που απεικονίζονται σε όλες τις φωτογραφίες της εποχής. Ήταν χωρισμένες σε δύο συγκροτήματα, ένα με πέντε αποθήκες στα δυτικά και ένα με τέσσερις στα ανατολικά. Τα δύο συγκροτήματα επικοινωνούσαν με σιδερένιες γέφυρες. Οι Αποθήκες του Λιμανιού της Αλεξανδρούπολης καταστράφηκαν από τον αγγλικό στόλο και τις δυνάμεις της Αντάντ που βομβάρδισαν το λιμάνι το 1915. Ανακατασκευάστηκαν πιθανότατα γύρω στο 1930, όχι όμως με την ακριβή αρχική μορφή τους. Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα στις Αποθήκες στεγάστηκαν υπηρεσίες του Τελωνείου Αλεξανδρούπολης, της Γεωργικής Υπηρεσίας Έβρου και του Γενικού Χημείου του Κράτους. Σήμερα μόνο ένα κτήριο χρησιμοποιείται από το Τελωνείο, ενώ τα υπόλοιπα έχουν υποστεί σοβαρές φθορές.
Μύλος Μασούρα
Είναι ένα ορθογώνιο, τριώροφο, κεραμοσκέπαστο κτήριο που κατασκευάστηκε από το 1930 έως το 1933 στην Αλεξανδρούπολη. Ιδιοκτήτης ήταν ο Γεώργιος Μασούρας, που καταγόταν από την Πελοπόννησο και ασχολούταν με την αλευροβιομηχανία. Ένας μεγάλος «πετρόμυλος» ήταν η κινητήριος δύναμη του Μύλου την εποχή της κατασκευής του. Το 1940, με το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Μύλος Μασούρα επιτάχθηκε από τον Ελληνικό Στρατό και το 1941, οι κατοχικές δυνάμεις σταμάτησαν τη λειτουργία του. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, ο τρίτος όροφος, του οποίου τα πατώματα ήταν από σουηδική ξυλεία, κάηκε ολοσχερώς. Επισκευάστηκε λίγο αργότερα και λειτούργησε ξανά ως το 1967, όταν οι κληρονόμοι του Γεωργίου Μασούρα σταμάτησαν τη λειτουργία του.
Καπνομάγαζο
Ένα από τα πιο επιβλητικά κτήρια της πόλης. Σχεδόν σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας της αποτελεί την εμβληματικότερη φιγούρα στο τοπίο της, καθώς κτίσθηκε το 1892, τότε που δημιουργούταν στο σημείο και η νέα πόλη και ακόμα λεγόταν Δεδέαγατς. Αν και αρχικά προοριζόταν για σχολείο Αρρένων, τα σχέδια της Καθολικής Κοινότητας της Αλεξανδρούπολης που το κατασκεύασε ανατράπηκαν από μεγάλη φωτιά που το κατέστρεψε, το 1904. Σχεδόν 20 χρόνια αργότερα το εγκαταλελειμμένο πλέον κτήριο περνά στην ιδιοκτησία του Αγκόπ Ασταρτζιάν, Αρμένιου εμπόρου καπνού, που το ανακαινίζει και την επόμενη χρονιά ξεκινά η λειτουργία του ως χώρος επεξεργασίας, αποθήκευσης και εμπορίας καπνών. Τότε ήταν που έγινε γνωστό ως Καπνομάγαζο και λειτούργησε έτσι ως το ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου. Κατά τη περίοδο της Κατοχής χρησιμοποιήθηκε σαν φυλακή, όπως και κατά την περίοδο του εμφυλίου. Από το 1996 ξεκίνησαν οι προσπάθειες αναπαλαίωσής του, που αναμένεται να ολοκληρωθούν μέσα στο 2014.
